این گیاه دارویی است گرم و در مغز آن پیه سبز رنگ و بسیار قبض هست و اگر با روغن زیتون باشد عرق آور است .
سر :در سوراخ بینی بدمند خون دماغ قطع می شود .
نفس و سینه :مغز تر آن هر خونی را که در سینه گرد آمده بیرون می آورد .
مغزش اسهال مزمن را علاج است .
زهرها :با آب انگور کهنه بخورند پادزهر مار است .

قوتش با قوت نرگس برابر و از قوت یاسمن کمتر است .روغنش تأثیر روغن یاسمن دارد ولی از آن ناتوان تر است .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :همه انواعش تنقیه کننده ، لطافت بخش است و گلش در این زمینه مؤثرتر است .
مفاصل :گویند در سردی عصب مفید است .
سر :کرم داخل گوش را می کشد .صدا و وزوز را از بین می برد . داروی درد دندان است نسرین بیابانی را بر پیشانی بمالند سردرد تسکین می یابد .همه نوع نسرین گرفتگی سوراخ بینی را باز می کند .
سینه :در آماس لوزتین و گلو مفید است .
اندام های غذا :نسرین و به ویژه بیابانی اش را بخورند استفراغ و سکسکه را آرام می کند .

مزاج :سرد و خشک است .
خاصیت :توان بخش و نرم کننده است .باید نشاسته را با سه برابرش آب بپزند .
آرایش:نشاسته و زعفران را بر پوست مالند لکه سیاهه را بر می دارد .
زخم :زخم را بهم می آورد و خوب می کند .
چشم :مواد سیلانی را از چشم دور می کند .
سینه :سینه را نرم می کند . سوپ نشاسته سرماخوردگی سینه را از بین می برد .
اندام های دفعی :نشاسته تنها یا با عدس شکم را بند می آورد و از اختلاف مراره جلوگیری می کند .

مزاج :گرم و خشک است و رطوبتی زائد همراه دارد .
خاصیت :قوتی دارد که گرمی بخش و گیرنده و بازدارنده است . در میان سبزی های خوردنی گوهر نعناع از همه لطیف تر است .اگر چند شاخه آن را در شیر بگذارند شیر ، پنیر نمی شود .اگر افشره اش را با سرکه بخورند خونریزی شکم را قطع می کند .
ورم و جوش :نعناع را با قاوت ضماد کنند دمل های داخلی را علاج است .
نعناع مثل پونه گس مزه نیست و گدازندگی و گرمی و خشکی اش خارج از حد و آزار دهنده است .
سر :با آرد جو ضماد شود و بر پیشانی بگذارند سردرد را دوا می کند .با نعناع زبان را ماساژ بدهند زبری زبان را از بین می رود .
افشره نعناع را با عسلاب در گوش دردمند بچکانند مسکن است.
سینه :خون برآوردن و خونریزی را قطع می کند . ضماد آن را بر پستان بگذارند شیر منعقد شود و آماس پستان را فرو می نشیند .
اندام های غذا :تقویت معده و گرم کردن معده با نعناع است .
سکسکه را آرام می کند ،هضم کننده است و استفراغ خونی و بلغمی را بند می آورد .
نعناع و به ویژه شربت آن داروی یرقان است .
اندام های دفعی :نعناع کاشتنی مرطوب و بادزا است و غریزه جنسی را تقویت می نماید کرم ها را می کشد .اگر قبل از جماع بردارند ضدبارداری است .اگر چند شاخه ای از آن با دانه انار خورده شود ، اسهال و استفراغ شدید را قطع می کند .
زهرها :نعناع و به ویژه تخم نعناع برای سگ هار گزیده پادزهر خوبی است .

درختی است کویری که بلندیش به یک ذراع می رسد .
برگش سفید رنگ اما نه بسیار سفید .ثمرش شبیه فلفل ،روغن و شیره دارد .
مزاج :گرم است و نم دارد .
آرایش:فربه و زیبا می کند .
اندام های غذا :در معده ماندگار است و هرگاه هضم شد غذای بسیار
می دهد .
اندام های دفعی :آب پشت را فزونی می دهد و شهوت را بر می انگیزد .

درنمک تلخی و گیرندگی هست .قوتش نزدیک به قوت بورک است . نمک چندین نوع است .سبک و متخلخل ، نمک کانی ، دارانی که بلوری است ، نمک نفطی و از این رو سیاه رنگ است نمک هندی سیاه رنگ سیاهش نفطی نیست در گوهر سیاه است .نمک دریا همینکه آب دید می گدازد اما نمک کوهی به این زودگدازی نیست .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :زداینده ، تحلیل برنده و گیرنده است و بسیار بادزا .
نمک سوخته بسیار خشکاننده و گدازنده است و مانع گندیدگی است و خلط غلیظ را سر حال می آورد .
آرایش :نمک سوخته را بر دندان بمالند دندان را پاک می کند و از کرم خوردگی نگه دارد و نمک را بر پوست بمالند لکه های سیاه خونی را در هر جای باشد می زداید .نمک به کاربردن به اعتدال رنگ و رو را زیبایی می بخشد .
ورم و جوش :نمک با عسل و مویز ضماد دمل ها است .نمک با پونه و عسل ورم بلغمی را فرو می نشاند و مورچگی را از زیاد شدن باز می دارد .
زخم و قرحه :گوشت های زائد و آویزه را می خورد .داروی گری چرکین و قوبا است .نمک را با روغن زیتون و سرکه بر تن مالند و پهلوی آتش بنشینند عرق می کنند وخارش بلغمی تسکین می یابد .
مفاصل :نمک و آرد و عسل ضماد شود پیچش عصب را راست می کند ، داروی نقرس است .نمک را با روغن زیتون مخلوط کنند و بر تن بمالند خستگی را در می کند .
سر :نمک و پیه هندوانه ابوجهل را بر سر بمالند جوش ها را درمان کند . نمک اندرانی هوش را می افزاید .نمک خوردنی و به خصوص نمک اندرانی لثه را محکم می کند .نمک و سرکه ضماد شود و بر گوش بگذارند درد گوش تسکین می یابد .
چشم :زیاده گوشت پلک را می خورد و ناخنه را می زداید .قسمت شفاف و درخشانش در علاج تم و سفیدی چشم ویژگی دارد .لکه سیاه خونی که در چشم پدید می آید نمک و روغن زیتون و عسل را ضماد کنند و بر چشم بگذارند لکه را از بین می برد .
سینه :نمک اندرانی و نفطی و سایر نمکها بلغم لزج را در سینه از هم می پاشند .
اندام های تنفسی:نمک نفطی را با عسل و سرکه به دهان بمالند در علاج خناق و ورم زبان کوچک و خرخر کردن مفید است .
اندام های غذا :نمک درد معده سرد را درمان می کند .هر نمکی و به ویژه نمک نفطی و اندرانی در استفراغ کمک هستند .
اندام های دفعی :همه انواع نمک مواد دردی را بیرون می ریزند و سرازیر شدن خوراک را آسان می کنند .نمک نفطی بلغم گندیده و ماده آبکی و مراری و سودا را پراکنده می کند و در حقنه به کار می رود .
نمک بسیار سیاه که نفطی نیست بلغم و سودا را بیرون می راند .
زهرها :با تخم کتان ضماد شود پادزهر نیش کژدم است .
با سرکه و عسل پادزهر هزارپا و زنبورها است .نمک و سکنجبین گزند افیون و قارچ سمی را خنثی می کند .

کمی تلخ است و تند مزه .تخمش از همه اجزایش مفیدتر است .
مزاج :خشک است .
خاصیت :با اینکه خشکاننده است نرم کننده هم هست . بندآمده ها را باز می کند .
آرایش :خوردنی یا مالیدنی آن رنگ را زرد می کند . در داروهای برداشتن لکه های لک و پیس و برص مفید است . با عسل معجون شود لکه های سیاه خونی را در هر جا باشد می زداید .
سینه :در علاج پلیدی های سینه و دل بهم آمدن مفید است .
اندام های غذا :رطوبت معده را بر می چیند ، دل بهم آمدن و تهوع را تسکین می دهد .برای کبد و معده سرد مفید است .
با آب انگور کهنه بخورند بول را ریزش می دهد . بی اختیاری ادرار را از بین می برد . سنگ را بیرون می آورد .گرده و مثانه را می پالاید .بادشکن است .درد و پیچ روده را تسکین می دهد . با صمغ صنوبر بخور شود زهدان را پاک می نماید .
تب ها :در علاج تب های کهنه بهترین درمان است .
زهرها :آب پزش را بنوشند پادزهر حشرات است و بر نیش کژدم بپاشند درد تسکین می یابد .

بهترینش نوشادر (بیکالی )صاف و بلوری است .
مزاج :گرم و خشک است .
خاصیت :لطافت بخش و گدازنده است .
چشم :در سفیدی چشم مفید است .
نفس کش :زبان کوچکه افتاده را بالا می برد و در خناق مفید است .

انواع دارد :
۱ ـ نی تودار که تیر از آن می سازند .
۲ ـ نی ماده که زبانه نای های نواختنی می شود .
۳ ـ نی ستبر و بند بند که قلم می گردد .
۴ ـ نی ستبر و توخالی که در کنار جویبارها می روید .
۵ ـ نی شوره زاری که باریک و سفید است و اکثریت مردم بیخ آن را می شناسند .
۶ ـ نی بسیار باریک توخالی که از آن حصیر می سازند .
۷ ـ نی بسیار ستبر و دراز و دیر شکن که از هند آورند و نیزه می کنند (خیزران ).
مزاج :بسیار سرد و خاکسترش گرم است .
خاصیت :برگ و ریشه آن کمی زداینده است .ضمادش خار و پیکان بر می کشد .تکه های نی و بقایای تیر را از ژرفای گوشت بیرون می آورد .
آرایش:پوست و ریشه نی داروی کم مویی است ، پلیدی را می زداید .
بیخ نی با پیاز دشتی پیکان را جذب می کند .
ورم و جوش :برگ سبزش را بر باد سرخ و ورم گرم بگذارند مفید است .
مفاصل :پیچش عصب را چاره است .
سر :گلش در گوش افتد کری همراه دارد و در بیرون آمدن سرسختی می کند .سوخته نی سعفه و بیماری ویروسی پوستی سر را علاج می کند .
اندام های راننده :بول و حیض را ریزش می دهد .
زهرها :پادزهر نیش کژدم است .

نوعی نی است که در هندوستان می روید . خوبش آن است که به رنگ یاقوتی باشد و بندهایش کم فاصله و چون بشکنی چندین پارچه شود .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :لطافت بخش ، کمی گیرنده و تند است .
آرایش: بدرنگی خون خشکیده را می زداید .
ورم :ورم را نرم می کند .
مفاصل :داروی گسستگی در ماهیچه است .
چشم :جلای دیده است .
سینه :بوسیله ی قیف دودش را برکشند داروی سرفه است و اگر با سقز خام باشد بهتر است .
اندام های غذا :با عسل و تخم کرفس علاج ورم کبد و معده و مانع شکم گنده شدن است .
اندام های راننده :با تخم کرفس به نفع گرده و علاج چکمیزک است . خوردن آب پزش یا در آن نشستن درد زهدان را دوا می کند .
با عسل و تخم کرفس بخورند ورم زهدان را فرو می نشاند .

دو نوع است :کاشتنی و بیابانی .
مزاج :گرم و خشک
خاصیت :گیرنده است و خونریزی را باز می دارد .نیل کاشتنی خشکاننده ای قوی و بی گزش است .
در نیل بیابانی تند مزاجی هست ،از کاشتنی خشکاننده تر است و مواد را از ژرفا جذب می کند .
آرایش: لکه های سیاه و لک و پیس را می زداید و در کم مویی مفید است .
ورم و جوش :نیل آماس فروهشتگی و سست اندامی را فرو می نشاند . زخم های پلید را در اندام های سخت علاج می کند .
عموماً هر ورمی که نوخاسته است علاجش با نیل است . نیل و آرد جو را ضماد کنند باد سرخ و مورچگی را مداوا می کند .
زخم و قرحه :نیل کاشتنی که بسیار خشکاننده است زخم های گرم بدن های سخت را درمان می کند .نیل بیابانی حدتی دارد و در علاج زخم گندیده اثری عجیب دارد .نیل کاشتنی که حدت کم دارد و ملایم است برای علاج زخم ها بهتر است .
سائیده نیل کاشتنی با عسل در سوختگی مفید و زخم عصب را درمان می کند و اگر با آرد شلمک باشد در جذب و برکشیدن خار و پیکان سودمند است .
سینه :سرفه قی آور کودکان را علاج است افشره اش نیز در این زمینه مفید است .درمان زخم شش و درد شدید سودایی درون است .
اندام هایی غذایی :نیل و به ویژه نیل بیابانی به نفع طحال است .